แม้จะมีทัศนะดูถูกลาว แต่คนในกรุงศรีอยุธยาก็ยอมรับว่าลาวเป็น เครือญาติ ที่จัดเป็นคนไทยด้วยที่สำคัญมากๆ คือคนอยุธยาสมัยสมเด็จพระนารายณ์ บอกว่าพวกตนเป็น ไทยน้อย ก็หมายถึงลาวนั่นแหละ
แต่ในความรับรู้ของพวกไทยสยามในกรุงศรีอยุธยา มีลาวอยู่ 2 พวก มีความสัมพันธ์ต่างกัน คือลาวล้านนากับลาวล้านช้าง
ลาวล้านนา อยู่เชียงใหม่และเมืองบริวาร รวมถึงไทยใหญ่หรือเงี้ยว ถ้าในวรรณคดีขุนช้างขุนแผน จะเป็นศัตรูกับกรุงศรีอยุธยา มีสงครามกันตลอด
ลาวล้านช้าง อยู่หลวงพระบาง-เวียงจัน ในขุนช้างขุนแผนถือเป็นแคว้นเครือญาติสนิทกัน มีไมตรีต่อกัน เช่น ในตำนานพระเจ้าอู่ทองกับเจ้าฟ้างุ้ม แบ่งเขตแดนถือเอาเมืองร้อยเอ็ดเป็นของลาว และในพงศาวดารว่าสมเด็จพระมหาจักรพรรดิทรงสร้างเจดีย์ศรีสองรัก (ที่อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย) เป็นหลักหมายแบ่งเขตแดน คือเหนือขึ้นไปเป็นของลาว ใต้ลงมาเป็นของอยุธยา มีการส่ง ลูกสาว ให้เป็นชายาซึ่งกันและกัน
ความสัมพันธ์ระหว่างลาวกับไทยยังไม่ขัดแย้ง แม้พระเจ้าตากจะให้พระยาจักรีไปตีเมืองเวียงจัน แล้วอัญเชิญพระแก้วมรกตมาไว้กรุงธนบุรี ถึงจะไม่พอใจแต่ลาวก็ไม่มีปฏิกิริยาชัดเจน จนเมื่อเจ้าพระยาจักรีเสวยราชย์เป็นรัชกาลที่ 1 แล้วสร้างกรุงเทพฯ ก็เกณฑ์ลาวสองฝั่งโขง รวมอีสานเป็นเชลยลงมาขุดคูเมือง และสร้างกำแพงเมืองด้วย
ทั้งสองราชวงศ์คือเวียงจันกับกรุงเทพฯ ก็เคารพนับถือเป็น เครือญาติ ใกล้ชิด มีการ แต่งดอง หรือ แต่งงาน กัน เจ้านายและขุนนางจำนวนมากในกรุงเทพฯ มีสาแหรกข้างแม่เป็นลาวเวียงจัน ลาวจำปาสัก และลาวอีสาน รัชกาลที่ 2 โปรดให้สร้าง วังบางยี่ขัน ริมแม่น้ำเจ้าพระยา สำหรับเป็นที่ประทับของเจ้านายลาวที่เสด็จลงมาจากเมืองเวียงจัน
ความบาดหมางอย่างรุนแรงระหว่างลาวกับไทยมีขึ้นสมัยรัชกาลที่ 3 เมื่อพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้ยกทัพไปปราบลาว เผาเมืองเวียงจัน แล้วกวาดต้อนเชลยลาวลงมาอยู่กรุงเทพฯ กับหัวเมืองโดยรอบ กลายเป็นประชากรส่วนใหญ่ของภาคกลาง เป็นเหตุให้ลาวเจ็บแค้นฝังใจจนทุกวันนี้ ดังมีเนื้อร้อง เพลงลาวแพน ด่าทอความโหดเหี้ยมของคนไทย
แต่ตรงข้าม ลาวล้านนาเพิ่งถูกทำให้ใกล้ชิดด้วยเหตุผลทางการเมืองยุคล่าอณานิคมสมัยรัชกาลที่ 5 นี่เอง เมื่อโปรดให้รับเจ้าดารารัศมีมาเป็นชายาอยู่ที่กรุงเทพฯ ส่งผลให้มีเพลงดนตรีแบบ (ลาว) ล้านนาแพร่หลายในกรุงเทพฯ ด้วยอิทธิพลของเจ้าดารารัศมีและบทละครเรื่องสาวเครือฟ้า ทำให้คนกรุงเทพฯ สมัยหลังมีจินตนาการว่าชาวล้านนาเป็น ไทยแท้ มีความสวยงาม
ในสมัยรัชกาลที่ 5 นี้เองมีการปฏิรูปการปกครอง ทั้งล้านช้างและล้านนาถูกผนวกเข้าเป็นราชอาณาจักรสยาม แต่ลาวในอีสานแข็งข้อเรียก ขบถผีบุญ ทางกรุงเทพฯ ต้องส่งกองทัพไปปราบปรามบ่อยๆ เลยเกิดความรู้สึกรังเกียจลาวอีสานหนักขึ้น อาการดูถูกก็มีมากขึ้นสืบจนทุกวันนี้
ในสมัยรัชกาลที่ 5 นี้เองมีการปฏิรูปการปกครอง ทั้งล้านช้างและล้านนาถูกผนวกเข้าเป็นราชอาณาจักรสยาม แต่ลาวในอีสานแข็งข้อเรียก ขบถผีบุญ ทางกรุงเทพฯ ต้องส่งกองทัพไปปราบปรามบ่อยๆ เลยเกิดความรู้สึกรังเกียจลาวอีสานหนักขึ้น อาการดูถูกก็มีมากขึ้นสืบจนทุกวันนี้